Histórias do Tomás das Quingostas contadas na Galiza

“O pobre non ten e o rico non dá,  quen queira sentar praza veña á Pena de Anamán,  sete pesos de entrada e un trabuco na man”.  

 Con este retrouso chamaba Tomás  das Quingostas polos seus compañeiros  de gavela. Un ladrón bon,  romántico e decimonónico, que roubaba  aos ricos para dárllelo aos pobres. Un  verdadeiro Robin Hood en versión enxebre e, tamén, unha historia case esquecida.  Carnocho, só tes que viaxar ao concello  de Entrimo, na raia mesma entre Galiza e Portugal, para recuperar a súa  pegada. Tomás era de ningures, do país das montañas, do Quinxo, do Xurés, a terra das “cachenas”, vacas pequenas de cornos  inmensos, e dos cans de raza de Castro Laboreiro, grandes pastores que son quen de arrepoñerse ao lobo. Alí érguese,  como un carballo tronzado polo lóstrego,  a montaña máis fermosa de todas, o agocho  do ladrón, a Pena de Anamán, a 200  metros do marco da raia, na Galiza de  Portugal.  De Tomás só sabemos o nome, e que  era fero dabondo para vivir no medio das  uces e das queirugas. Por iso lle dicían  Tomás das Quingostas, dos ermos de  pedra e dos camiños costaneiros.  Os veciños queríano. Respetaba á  xente humilde e era duro cos poderosos.  O seu principal enemigo, segundo o  gosto decimonónico, eran os cregos. Se  fallaba nunha acción, Tomás voltaba  sempre e na segunda xeira cortaba a orella  da víctima. Tal era a súa sinatura.  Din que unha vez baixou a Grou á  casa do cura e non deu marchado cos cartos.  Volveu, e o crego, cando se sentiu  acurralado, dixo, “Tomás, os cartos velaí  os tes, eu ben sei o que teño que faguer”.  Abriu a súa navalla e…¡rás!!, cortouse a  si mesmo a orella dereita.  Levo tempo detrás de Tomás das  Quingostas mais só fun quen de apañar  unha nisca da súa lenda. Moi largos son  os petoutos do Quinxo e do Xurés. Souben  del hai dez anos. O meu amigo, o  filólogo clásico, Xosé Domingo Bernardo,  natural de Pereira en Entrimo, contoume  a súa historia tal como a el lla contara  a súa avoa. Hai poucos días volvín  tras da súa pegada. Pepe de Pereira, o  Ficheira e os irmáns Baralló, mentes  lúcidas da raia, convidáronme a xantar e  a encher o ollo co poder da Pedra de Anamán.  Alí volvín escoitar como morreu  Tomás.  Tanta desfeita armara que foron atrás  del os gardas portugueses. ‘A fin, despois  de moito porfiar polos outeiros, conseguiron  prendelo. Mais non tiñan ningún  delito concreto para o acusar. Armaron  un polo camiño. Baixaban en ringleira  polas “quingostas”. Tomás atado entre  dous gardas. O de atrás mandoulle un  couce no cu. O ladrón devolveu a afrenta  e guindoulle outro couce nas cachas ao  que levaba diante. Xa había unha agresión  comprobada. Alí mesmo puxéronlle  un tiro e morreu.  Hai uns anos escribín a súa lenda no  libro Fumareu —esta noticia é un breve  resume dese texto—, pero, insisto, a historia  do ladrón bon está por enxarmar.  Cómpre subir moitas veces a Anamán e  deixar que o vento, amodiño, nos vaia  traendo o seu retrouso: “¡o pobre non  ten!, ¡o rico non dá!”.  Despois da miña primeira visita a  Entrimo atopei emocionado a cantiga de  Tomás no “Cantigueiro Popular da Limia  Baixa” de Xaquín Lorenzo. Nel inclúense  ademais estes datos sobre o seu final,  verdadeira culminación romántica desta  historia:  “A cantiga refírese ao Tomás das Congostras.  Dí a lenda que o tal Tomás era  moi bo mozo e tiña a súa guarida na Pena  de Anamán. Tales foron os seus delitos  que a raiña de Portugal mandou unha  partida contra il; a forza de o precurar  atopárono e déronlle morte; pra xustificar  o seu feitío cortáronlle a cabeza e leváronlla  á raiña, que en canto o ollóu dixo:  “Se soubera que era tan bo mozo nono  mandaba matar”.  No val de Entrimo poucos lembran os  contos do ladrón da Pena. de Anamán. En  Olelas, unha aldeíña empoleirada na  montaña, terra dos grandes tocadores de  concertina, cando un neno sae rabudo  dinlle “tu pareces Tomás das Quingostas”.  Xa non saben moito de quen falan.

Pepe Domingo Bernardo contoume  a historia do ladrón, segundo lla  contou a el a súa avoa, Hortensia.  Segundo lla contou a Hortensia, a súa  avoa, Albina, que un día se encontrou  co propio Tomás das Quingostas.  Era unha neniña de 12 anos. Saíu  coa súa nai de Pereira pola mañanciña  para vender un paxe de peras en  Castro Laboreiro. Apareceu na feira o  ladrón da Pena de Anamán. Chegou  cheirando ao bravío e foi parar onda  Mariana e mais Albina.  A rapaza agochouse contra o mantelo  da nai. Nunca o vira pero sabía  ben quen era. Tomás fitouna e falou:  –Nena e ¿canto valen as peras?.  –Para vocé, señor Tomás, non son  contadas.  Contestou Mariana.  Tomás sacou do peto un pano portugués.  Colleu as peras que quixo. E  o home bravo, afeito a vivir entre  uces e queirugas, a beber nos corgos  e durmir no foxo do lobo, pousou na  manciña da rapaza un feixe de moedas  de prata ben grandes. Despois,  marchou amodiño cara a Pena de  Anamán. Albina nunca máis o viu,  pero á neniña o ladrón terrible pareceulle  entón máis guapo e máis bon  que as figuras que saían nos libros  dos santos.”

Texto de Xurxo Souto em http://blogs.laopinioncoruna.es/xurxosouto/category/historias/